نسخه چاپي
ارسال به دوستان
بامداد روز چهارشنبه ۳۰ خرداد، یک فروند هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی از مدل MQ-۴ C. پس از نقض حریم هوایی ایران، بر فراز آب‌های سرزمینی کشورمان مورد اصابت یک فروند موشک پدافند هوایی از سامانه «سوم خرداد» قرار گرفت و سرنگون شد.
این اتفاق در نزدیکی منطقه کوه مبارک در ساحل هرمزگان رخ داد و یک روز بعد، قطعاتی از لاشه این هواپیما که از داخل آب‌های سرزمینی کشورمان جمع آوری شده بود نیز به نمایش گذاشته شد.
این اقدام بلافاصله به مهمترین خبر رسانه‌های داخلی و خارجی تبدیل شد و واکنش‌های زیادی را در پی داشت.
در این میان، آمریکایی‌ها مدعی شدند که هواپیمای مذکور در خارج از فضای ایران و در آب‌های بین المللی مورد اصابت قرار گرفته، ولی در این باره سندی ارائه نکردند.
مقامات کشورمان نیز عنوان کردند که این هواپیما پس از نقض حریم هوایی ایران و علی رغم چندین بار اخطار پدافند هوایی، منطقه را ترک نکرده و به همین دلیل مورد اصابت قرار گرفته است.
مقامات ایرانی البته اسناد خود را در قالب نامه‌ای اعتراض آمیز به سازمان ملل متحد ارائه کردند.
در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت که مرز‌ها و حریم‌های کشور‌ها چطور مشخص شده‌اند؟
خط جدا کننده قلمرو سرزمینی هوایی، دریایی و زمینی هر کشور با دیگر کشور‌ها را مرز یک گویند. تعیین حدود مرزی هر کشوری در عرصه‌های زمینی، هوایی و دریایی تابع قوانین و مقررات بین المللی خاصی است که بر اساس آن می‌توان حدود و ثغور مرز‌های هر کشور را مشخص کرد.
اما تعیین مرز‌های دریایی و هوایی قدری مشکل‌تر از تعیین مرز‌های زمینی است و نمی‌توان زمین در دریا و هوا هم با ایجاد گذرگاه‌ها و یا موانع مرزی، محدوده مرزی را به درستی معین کرد که همین امر احتمال نقض حریم هوایی و دریایی کشور‌ها از سوی یکدیگر را افزایش می‌دهد.
اما امروزه و با پیشرفت فناوری تجهیزات هوشمندی برای رصد مرز‌های دریایی و هوایی ساخته شده است که امکان رصد مناطق مرزی را فراهم می‌کند و کشور‌ها می‌توانند از این طریق نظارت مستمر و دقیقی روی مرز‌های خود داشته باشند.
مرز‌های دریایی و هوایی چگونه تعیین می‌شود؟
تعیین مرز‌های دریایی مختص کشور‌هایی است که به آب‌های آزاد جهان دسترسی دارند. بر اساس کنوانسیون حقوق دریاها، مرز‌های دریایی به سه دسته آب‌های سرزمینی، آب‌های تحت نظارت و آب‌های منطقه انحصاری-اقتصادی یا فلات قاره تقسیم می‌شوند. بر این اساس مرز آب‌های سرزمینی به فاصله ۱۲ مایلی (هر مایل دریایی ۱۸۵۲ متر است) از خط مبدا ساحلی هر کشور گفته می‌شود که حق کشتیرانی و استفاده از منابع دریایی تنها در انحصار کشور ساحلی است.
اگر ۱۲ مایل به مرز‌های آبی سرزمینی هر کشوری اضافه کنیم، مرز آب‌های تحت نظارت آن کشور تشکیل می‌شود. یعنی تا فاصله ۲۴ مایلی از خط مبدا ساحلی محدود آب‌های تحت نظارت کشور‌ها است. در این محدوده تنها عبور بی ضرر کشور‌ها به رسمیت شناخته می‌شود و کلیه حقوق مربوط به عمق دریا و اکتشافات نیز در اختیار کشور ساحلی است.
اما مرز آب‌های منطقه اقتصادی یا فلات قاره فاصله‌ای بسیار بیشتر از مرز آب‌های سرزمینی و تحت نظارت است. فاصله ۲۰۰ مایلی از خط مبدا ساحل هر کشور به عنوان مرز آب‌های منطقه اقتصادی یا قلات قاره شناخته می‌شود که در این منطقه نیز کشور ساحلی حق استفاده از منابع زیر بستر دریا یا اکتشاف و استخراج نفت یا ماهیگیری را دارد.
خط خاکستری مرز آب‌های سرزمینی و خط قرمز مرز آب‌های فلات قاره ایران است
مرز هوایی به منطقه بالای جوی سرزمینی هر کشور گفته می‌شود که منطبق بر مرز‌های زمینی و آب‌های سرزمینی هر کشوری است. مرز‌های هوایی به دو دسته افقی (برد) و عمودی (ارتفاع) تقسیم می‌شوند.
از لحاظ افقی مرز‌های هوایی منطبق بر مرز‌های زمینی و آب‌های سرزمینی هر کشور است و به هیچ وجه فضای داخلی مرز‌های یک کشور به عنوان فضای بین المللی شناخته نمی‌شود. اما از لحاط ارتفاعی هیچ قانون بین المللی در این زمنیه وجود ندارد و هر کشور محدوده تحت مراقبت و محدوده ممنوعه پروازی از لحاظ ارتفاع را خودش مشخص کرده و به سایر کشور‌ها اعلام می‌کند.
با این حال آنجه در دنیا مرسوم است از ارتفاع ۳۰ کیلومتر (بالاترین حد ارتفاع پرواز هواپیما) تا ۱۶۰ کیلومتر (کمترین حد پرواز ماهواره‌ها) را به عنوان مرز ارتفاع هوایی در نظر می‌گیرند.
نقشه مرزهوایی و مسیر‌های پروازی ایران (En-Route Chart)
